“ندا” نماد نامش شد

در این دسته به چاپ رسیده است اخبار

تاریخ چاپ  

neda1_01
پرونده/ روایت – هنر روز: شاید امروز مهمترین سوال در مورد فیلم ندا این باشد که "چرا این فیلم تا این حد فراگیر، تاثیرگذار و جهانی شد؟" این پرسش را با چند تن از روزنامه نگاران، فعالین سیاسی و هنرمندان ایرانی مطرح کردیم که در این شماره می‌خوانید.

حسن مکارمی: "ندا" نماد نامش شد

بی مناسبت نیست که نقش نماد( سمبل) را در پیدایش انسان باز نگری کنیم تا ژرف پیامی را که فیلم کوتاه جان سپردن ندا در میان ایرانیان و جهانیان در طی این پنج سال بر جای گذاشته است، بیشتر بدانیم. ارزش نماد با حرکت فرهنگی - فلسفی – هنری نماد گرایان در نیمه قرن نوزدهم در اروپا وارد تاریخ شد. پس از آن برای نخستین بار سیگموند فروید با تکیه بر تجربیات بالینی خود و مطالعات قوم شناسان ابتدای قرن بیستم به اهمیت نقش نماد در زندگی روزمره ما، در زبان، در خواب و رویا و اساسا نقش نماد در فرهنگ دست یافت و همکار او گوستاو یونگ اثر بزرگ خود، انسان و سمبولهایش را نگاشت. از آن زمان دانش انسان شناسی، دیرینه انسان شناسی و روانکاوی با پژوهش هایشان ژرف نقش نماد را تا صد ها هزار سال بردند. امروزه می دانیم که نماد ها با حرکت ها ( ژست) آغاز شدند، به هجا، رنگها، واژه ها، اشیاء، شکل ها و خط و تصویر کشیده شدند. در طی چند صد هزار سال، در شکل پذیری فرهنگها، هر کدام از عوامل یاد شده، بر اساس زمان و مکان و اتفاقات، نقش ویژه ای یافته اند که فراتر از نماد های زندگی روزمره قرار می گیرند.

شکل طبیعی پیدایش، شکل گیری، همه گیری هر نماد خود داستان بلندیست از قصه پیدایش و رشد هر فرهنگ. گاه نام ها، نام مکان، نام فرد، نام حادثه ها، حتی تاریخ یک روز یا یک ساعت در یک فرهنگ می تواند به نمادی همه گیر وگویا تبدیل شود. به گونه ای که برای فهم محتوای پسِ پشت آن برای افراد دور از این فرهنگ، نیاز به زمانی طولانیست. درعلوم ارتباطات مدرن و با توجه به علوم جامه شناسی، روانشناختی، انسانشناسی، تلاش می شود، بر اساس نیاز های سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و یا فرهنگی چنین نمادهایی را ساخته یا نماد موجودی را دوبره باز مطرح کنند. بنیان آن چه را که به آن کار تبلیغاتی می گوییم بر همین اساس بنیان شده است. طبیعتا، استفاده و سوء استفاده از این دانش- هنر نیز بسیار است. رنگ و شکل و واژه های نگاشته شده بر پرچم ها، شعار ها، واژه ها و تصویر های استیلیزه شده، دنباله همان حرکت صد ها هزار ساله است.

در فرهنگ غنی ما، نامهایی چون آرش کمانگیر، سیاووش، لیلی، شیرین، تصاویری چون قله دماوند؛ پنج انگشت دست باز شده ( که به بنوعی از دوران نقاشی های پیش از تاریخ در فرهنگ بشری رخنه کرده است)، حتی تصویر خیالی" گربه ای شکل" برای نقشه ی ایران یا شش ضلعی برای نامیدن کشور فرانسه در همین راستاست.

حادثه تیر اندازی به ندا در تظاهرات مسالمت آمیز مردم و فیلم کوتاهی که ازآن تهیه شد در ابتدا به گونه ای خود جوش و سپس با توجه به نمادینه بودن آن، توسط وسایل ارتباط جمعی، احزاب، گروه های سیاسی و مدافعین حقوق بشر در سطحی وسیع مورد استفاده قرار گرفت. چرا؟

اگر قرار بود مورخی دقیق شرح حوادث این دوران را تقریر کند، چه می نوشت؟ که برای مهمترین حادثه در یک جامعه که همان انتخاب ریس قوه اجرایی است، چهار نامزد مقام ریاست جمهوری از صافی شورای نگهبان می گذرند. این شورا مستقیم و غیر مستقیم از ابتدای پیدایش قانون اساسی در جمهوری اسلامی تا کنون بوسیله ولی فقیه انتخاب می شوند و زیر نظر اویند. به عبارتی این چهار نفر مستقیما مورد تایید او هستند. فضای جامعه آمادگی آن را دارد که به دورترین این نامزده از رهبری که مستقیما به رییس جمهور پیشین انتقاد های اساسی دارد و آنها را در گفتگوهای عمومی مطرح می کند، رای بدهند. در فردای رای گیری، نتیجه کاملا بر خلاف انتظار مردم توسط خود رهبر اعلام می شود. دو نامزد این نتیجه را نمی پذیرند و کار به تظاهرات مسالمت آمیز ملیونی خیابانی می کشد. در این تظاهرات فردی با لباس غیر نظامی به زن جوانی از نزدیک تیر اندازی کرده و در پیش چشم همگان، در زمان بسیار کوتاهی، زن جوان نقش زمین شده، چهره اش را خون فرا می گیرد و جان می سپارد.

اگر قرار بود مفسر بی طرف و مدافع حقوق بشری بر این واقعه شرحی بنویسد، چه می نوشت؟ که این تصویر خود چکیده عبور از مضامین حقوق بشر است در راستاهای زیر: شرایط رای دهندگان و رای گیری غیر قانونیست. مرجع رسیدگی به شکایت بی طرف نیست. پاسخ به تظاهرات مسالمت آمیز، توهین، بی توجهی و کشتن است. در جامعه نیروهای غیر مسوول مسلحی هستند که خود سرانه به کشتار می پردازند. در این میان، زنان گذشته از همه بی عدالتی هایی که در قالب قانون نامتساوی بر آنها اعمال می شود، بی گناه کشته میشوند.

این تصویر یاد آور اعدام در ملاء عام است، یاد آور قدرت مداری لباس شخصی هاست، یاد آور بر هم زدن هر نوع گرد هم آیی مسالمت آمیز با خشونت هر چه تمام تر به نام "مردم" است، یاد آور بی ارزش بودن حوزه اعمال قانون است، یاد آور تعصب و تنگ نظری اسلحه بدستان است و بی پناهی آنانی که جرأت یافته اند تا از رای خود و ارزش آن در خیابان دفاع کنند. آنچه را از بدو پیدایش نظام جمهوری اسلامی در حوزه عدم باورمندی به رای مردم و احترام به قانون از یکسوی و خشونت بی مرز به ویژه در مورد زنان در پهنه جامعه در مجموعه گزارش ها، مصاحبه ها، کتاب ها و اسناد سیاسی و اجتماعی یافت می شد، این تصویر کوتاه در نماد های قابل لمس همگان نشان می دهد.

پاسخ به فریاد زندگی طلبی، عدالت خواهی و به حساب آمدن چون فردی انسانی اعدام در ملاء عام است. دستی از آستین نظام امنیتی مزورانه و پنهان لباس شخصی ها، اطلاعاتی ها و پاسداران در لباس غیر نظامی با شعار، حزب فقط حزب الله عامل این قتل است. چشمان حیرت زده مردم در نگاه به این حادثه نمادین و عدم بکار گیری خشونت حتی در چنین لحظاتی که بدنبال احقاق حقوق پایمال شده خویش اند، به گونه ای دیگر نشان دهنده عمق نگرش حرکت مسالمت آمیز مردم است.

دوگانگیِ عمیقِ، زندگی و مرگ، حق و ناحق، صلح دوستی و آزادی خواهی و مردم سالار طلبی و خشونت "فقط گرایان" مسلح، تزویر و پنهان کاری و دو رویی کسانی که خود را نمایندگان راست گویی و باورهای والا می دانند بر قدرت و امکانات مالی و منابع انسانی و طبیعی جامعه تکیه زده و امکان هر گونه نظارت را بر رفتارشان بسته اند.

لختی و عریانی بی پرده این تصاویر چنان است که نیاز به تفسیر و تعبیر و معرفی حدود و زمان و مکان و موقعیت پیدایش آن ندارند.

و خاصیت نماد های پایدار نیز فشردگی، سادگی، عمق و وسعت آنهاست.

ندا نماد نامش شد